Obwodnice narzędziem ochrony środowiska – Dr inż. Tadeusz Kopta

Skala potrzeb w zakresie budowy obwodnic w Polsce jest bardzo duża. Dotyczy to przede wszystkim dróg krajowych, lecz także – choć nieco w mniejszym stopniu – dróg wojewódzkich. Program budowy dróg krajowych przewiduje budowę 100 obwodnic. Generalnie obwodnica odgrywa korzystną rolę w strukturze przestrzennej miasta: na ogół wzmacnia rolę ogólnomiejskiego centrum usługowego, przyczynia się do odzyskania tam przestrzeni publicznej, przyciąga i aktywizuje inwestycje w sąsiedztwie węzłów i skrzyżowań  (głównie hipermarkety, duże zakłady produkcyjne, centra logistyczne). Obwodnica współtworzy przekształcony układ węzła sieci dróg w obrębie i w otoczeniu miejscowości, a więc jest nie tylko nowym połączeniem dwóch punktów na ciągu drogowym. Po wybudowaniu obwodnica zmienia obraz rozkładu ruchu w sieci drogowo-ulicznej, czyli odgrywa dużą rolę w funkcjonowaniu układu komunikacyjnego miasta lub miejscowości. W mieście małym wybudowanie obwodnicy – stanowiącej kluczowy element przekształconej sieci – radykalnie poprawia warunki obsługi ruchu lokalnego.  Nie można pominąć głosów krytycznych, iż obwodnica  zajmuje duże obszary gruntów, powoduje wyburzenia budynków, a w niektórych przypadkach zagraża obszarom cennym przyrodniczo. Ponadto obwodnica rozcina peryferyjne powiązania sąsiedzkie, w tym komunikacyjne, utrudnia dostęp do pól oraz może spowodować spadek dochodów stacji benzynowych i restauracji położonych przy dotychczasowym przejściu drogi przez miasto. Znane są protesty właścicieli tych aktywności gospodarczych z powodu zmiany przebiegu głównego ciągu drogowego. Istnieje potencjalne zagrożenie intensywnym obudowaniem obwodnicy, przy równoczesnym zaniechaniu kontroli dostępu do niej; w konsekwencji zwiększa się na niej ruch o charakterze lokalnym (poprzez stymulowanie ruchliwości samochodów), co powoduje że obraz tego ruchu coraz bardziej zbliża się do charakteru ruchu wewnątrzmiejskiego. Wywołuje to presję na potrzebę budowy kolejnej obwodnicy na kierunku dotychczasowego obejścia. Z takimi negatywnymi zjawiskami mamy do czynienia w wielu miejscach tutaj jako przykład podam obejście Czarnego Dunajca. Obwodnica wykorzystywana do powiązań komunikacyjnych terenów podmiejskich z miastem może nasilać proces suburbanizacji. Suburbanizacja to bardzo negatywne ekologicznie zjawisko w postaci rozlewających się miast i obszarów zabudowanych w dotychczas otwartym terenie.

Wyzwaniem współczesnej polityki przestrzennej jest przeciwdziałanie nasilaniu się tego zjawiska.  Obwodnice obejmują na ogół całe omijane miejscowości, lecz także mogą dotyczyć obejścia peryferyjnej jednostki wewnątrzmiejskiej. Tworzenie bądź uzupełnianie istniejącej sieci, w szczególności ustalanie przebiegu trasy obwodnicy jest niesformalizowanym zadaniem koncepcyjnym, mającym charakter procesu twórczego, wspomaganego zasadami racjonalnego planowania. Natomiast procedury matematyczne w postaci prognoz ruchu kończące się rozkładem natężeń ruchu i potoków pasażerskich na sieci komunikacyjnej wspierają proces dochodzenia do najbardziej korzystnego rozwiązania. W praktyce droga do rozwiązania optymalnego wiedzie przez wariantowanie sieci i wybór rozwiązania w oparciu o wynik oceny wielokryterialnej, wspomaganej metodami szeregowania wariantów. Kluczową rolę w ocenie wariantów odgrywa wynik rachunku efektywności ekonomicznej. Nie każda bowiem nawet najlepsza koncepcja techniczna może być zrealizowana jeśli nie zmierzy się jej rachunkiem ekonomicznym. Rachunek ekonomiczny daje w ostateczności odpowiedź czy ma sens podejmowanie wyzwania. Dotyczy to nie tylko sfery transportu ale także każdej sfery życia gospodarczego.

Sposób w jaki planista komunikacji dochodzi do rozwiązania sieci bywa trudny do wyjaśnienia, a nawet może być nie uświadamiany przez planistę. Na jakość rozwiązania mają wpływ specyficzne predyspozycje planisty w zakresie kształtowania sieci, jego doświadczenie wsparte intuicją i analizą wielu przypadków rozwiązań oraz stosowanie wspomagających zasad planowania, a także ogólna wiedza urbanistyczna. Należy podkreślić, że każdy planista dojdzie do innego rozwiązania ukształtowania sieci drogowo-ulicznej i zapewne nie będzie ono optymalne, co najwyżej suboptymalne. Planistyczna skala rozwiązań obejścia drogowego potrzebna jest w szczególności w dokumentach dotyczących gospodarki przestrzennej a więc w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w planach miejscowych. W większości miejscowości  przebieg przewidywanych obejść drogowych jest już ujęta w tych planach, ale może podlegać korekcie i uzupełnieniu o nowe relacje. Studia wykonalności ale także procedury unijne wymagają przeanalizowania co najmniej dwóch wariantów. Cele mają różnorodny, wieloaspektowy charakter: strategiczny, komunikacyjny, środowiskowy i ekonomiczny.

Jednym z najważniejszych jest segregacja ruchu dalekobieżnego od lokalnego uwalniająca od ruchu tranzytowego odcinek ciągu drogi przechodzącej przez miasto, a nowego odcinka ciągu drogowego – uwolnienie od ruchu lokalnego. Innym celem jest wyprowadzenie na zewnątrz miejscowości ruchu ciężarowego niezwiązanego ze śródmieściem, szczególnie pojazdów przewożących ładunki niebezpieczne.  Często chodzi o zwiększenie przepustowości ciągu drogowego, usunięcie „wąskiego gardła” w sieci a także uniknięcie kongestii ruchu typowej dla obszarów, przez które przebiega dotychczasowa droga, a w konsekwencji – poprawa płynności ruchu i komfortu jazdy oraz zwiększenia prędkości, skutkujące skróceniem czasu przejazdu obwodnicą. Związane to jest z obniżeniem kosztów eksploatacyjnych pojazdów, w tym zużycia paliwa. Powstanie obwodnicy wpływa na poprawę warunków dla obsługi ruchu lokalnego, w tym ruchu pieszego i rowerowego. W takiej sytuacji należy się liczyć z poprawą bezpieczeństwa ruchu (BRD) oraz warunków środowiskowych (mniejszy hałas i drgania oraz emisja spalin) na istniejącym przebiegu drogi przez miejscowość i w bezpośrednim otoczeniu tej drogi, w tym ochrona zabytkowej zabudowy. Z drugiej jednak strony na czystym ekologicznie terenie obwodnica wprowadza nowe zagrożenia ekologiczne. Obwodnica usuwa zawiłości i nieczytelność dotychczasowego przebiegu ciągu drogowego, w tym ostrych załomów trasy oraz łuków o bardzo małych promieniach.  Ułatwia też przeniesienie węzła dróg zewnętrznych w bardziej dogodne miejsce. Nie można także docenić faktu, że obwodnica zapewnia ciągowi drogowemu parametry normatywne, w tym dotyczące: szerokości jezdni, odstępu skrzyżowań i zjazdów, na ogół nie spełnianych na istniejącym przebiegu drogi przez miejscowość. Zapewnia kontrolę dostępności do drogi, która przeważnie na dotychczasowym jej przebiegu przez miejscowość jest nadmierna.

Zamienia utrudnienia w ruchu wynikające z występowania przejazdów kolejowych na rozwiązania bezkolizyjne. Umożliwia niezwykle ważne ekologicznie uspokojenie ruchu na dotychczasowym przebiegu drogi i w jego otoczeniu. Udostępnia (pośrednio) tereny rozwojowe na obrzeżach miejscowości co przyśpiesza rozwój przyległych terenów. Nie należy wykluczyć korzyści gospodarczych, wzrostu zatrudnienia na lokalnym rynku pracy, rozwoju przedsiębiorczości, wzrostu konsumpcji. Mogą jeszcze pojawić się cele wynikające ze specyficznych uwarunkowań lokalnych w postaci usunięcia bariery rozwojowej, poprawy obsługi obszarów metropolitalnych, dostępności do specjalnej strefy ekonomicznej, poprawy funkcjonowania korytarza paneuropejskiego, poprawy powiązania z autostradą, dogodniejszego dojazdu do przejścia granicznego i centrum logistycznego. Budowa obwodnicy w przypadku konkretnej miejscowości realizuje prawie wszystkie powyższe cele.

Dr inż. Tadeusz Kopta