Ekodebata nr 8. Zdrowy dom, bliżej Natury.

Odnosząc się do problematyki zrównoważonego rozwoju można wy- mienić trzy podstawowe elementy: społeczeństwo, ekonomię i środowi- sko. Architekci powinni dokładać wszelkich starań, by w trosce o lokalne środowisko, wspierać lokalną społeczność i lokalną ekonomię. By można mówić o pełnej realizacji idei zrównoważonego rozwoju, powinno się dą- żyć do wzrostu dobrobytu społecznego i jednostkowego oraz harmonijne- go ułożenia relacji pomiędzy człowiekiem a przyrodą. Czyste środowisko może być budowane tylko w oparciu o lokalnych producentów, dystrybu- torów i wykonawców tak, aby wspierać lokalną ekonomię i współtworzyć lokalną społeczność.

Jako pierwszy wystąpił Maciej Surówka, który poruszył dwa tematy:

• domy energooszczędne i pasywne
• oraz doświadczenia Stowarzyszenia Certyfikatorów i Audytorów energetycznych w kwestii programów

Aktualne ze względu na sytuację w Małopolsce, kwestie likwidacji smogu. Odpowiedź na pytanie czy bardziej się opłaca wymieniać piece czy też termomodernizować domy jednorodzinne.

Doświadczenia Stowarzyszenia w zakresie budynków pasywnych ener- gooszczędnych to program priorytetowy Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska dopłat na budowę domów energooszczędnych, powszechnie znany jako program NF-15/NF-40. Został on zainicjowany w 2013 roku  i pozwalał uzyskać dopłaty do budowy domu jednorodzinnego albo za- kupu mieszkania w dwóch standardach: NF-15 i NF-40. Standard był de- finiowany poprzez ilość energii użytkowej jaką dom zużywał mierzoną  w kWh/m2 na rok. Podstawowym kryterium programu było wyznaczenie wymaganego poziomu rocznego jednostkowego zapotrzebowania na ener- gię użytkową dla potrzeb ogrzewania i wentylacji, ale bez sprawności sys- temu grzewczego. Wynosi on dla standardu:

• NF-15 do 15 kWh/m2 dla budynków pasywnych,
• NF-40 do 40 kWh/m2 dla budynków energooszczędnych.

Podobnie jak program Ryś, w pierwszym okresie jego funkcjonowania omawiane przedsięwzięcia spotkały się z bardzo dużym odzewem. Pro- gram NF-15/NF-40 był nowatorski, pokazywał bowiem, że można bu- dować domy o lepszych parametrach niż wymagały warunki techniczne obowiązujące wtedy, kiedy ten program był konstruowany. Mówiąc o pro- gramach NF-15 i NF-40 należy sobie zadać pytanie, na ile domy pasywne

 

czy energooszczędne dają oszczędności zużycia energii w porównaniu do typowego domu. Taki dom wybudowany zgodnie z warunkami technicz- nymi obowiązującymi w 2013 roku powinien zużywać około 3 ton wę- gla rocznie. Dom energooszczędny zużywa ponad połowę mniej energii, a dom pasywny niecałe pół tony. Wartości są przeliczone na węgiel, po- nieważ lepiej to obrazuje ilość zużywanej energii. Porównanie dla domu o powierzchni 150m2zestawia poniższa tabela

 

PORÓWNANIE DLA DOMU O POWIERZCHNI 150 m2
	Roczne zapotrzebowanie na energię użytkową [kWh]	Minimalna całkowita systemu grzewczego	Roczne zapotrzebowanie na energię końcową [kWh]	Roczne zużycie węgla o wartości opałowej 25MJ/kg [t]
NF-15	2250	0,6619	3399	0,49
NF-40	6000	0,6197	9683	1,39
Przykładowy nowy budynek z 2013 r.	13788	0,6863 (wartość rzeczywista)	20089	2,89

Pojawiły się oczywiście problemy ponieważ część pracowni nie miała doświadczenia w projektowaniu tego typu domów. Występował brak pro- jektów i część klientów zgłaszała problem że chcą wybudować tego typu dom, a projektant nie wiedział jak się do tego zabrać.

Wielkość dotacji w przypadku domów jednorodzinnych wynosiła od- powiednio:

• standard NF-40 ‒ dotacja 30 000 zł brutto,
• standard NF-15 ‒ dotacja 50 000 zł brutto,

a w przypadku lokali mieszkalnych w budynkach wielorodzinnych:

• standard NF-40 ‒ dotacja 11 000 zł brutto,
• standard NF-15 ‒ dotacja 16 000 zł

Budżet całego projektu wynosił 300 milionów zł, a więc teoretycznie można było przyznać 10 tysięcy dopłat po 30 tysięcy złotych. Przeszkolo- no grupę 50 weryfikatorów na potrzeby całego projektu, więc wyglądało na to, że będą oni mieli pracę na kilka lat.

Trzeba zauważyć, czego nie przyznaje NFOŚ na swoich stronach inter- netowych, że w skali całego programu, zgodnie z informacjami uzyskany-

 

mi z banków, za pośrednictwem których realizowany był program dopłat do kredytów na budowę domów energooszczędnych, zawartych zostało 350 umów kredytu z dotacją na łączną kwotę dopłat 12 389 000,00 zł,    w tym: na budowę lub zakup domów jednorodzinnych:

• w standardzie NF-15 – 122 umowy na kwotę 6 100 000,00 zł,
• w standardzie NF-40 – 199 umów na kwotę 5 970 000,00 zł,

na zakup lokalu mieszkalnego w nowym budynku wielorodzinnym:

• w standardzie NF-15 – 0 umów,
• w standardzie NF-40 – 29 umów na kwotę 319 000,00 zł.

Do 28.10.2016 r. zostało wypłaconych 8 262 873,78 zł. łącznie na 243 domy i lokale mieszkalne w standardzie NF15 i NF40. Wydano tylko 4,12% środków, a program w 2016 roku zamknięto. Zamknięcie programu spowodowało utratę jedynej możliwości na uzyskanie jakiegoś dofinanso- wania. Dodatkowo część osób rozpoczynało budowę domu w jednym ze standardów i często na etapie wykonawstwa nie udało im się spełnić które- goś z parametrów. Na przykład nie było ich stać na bardzo wydajną reku- perację, czy zastosowali trochę gorsze okna, przez co ostatecznie nie stali się beneficjentami programu, ale ich dom nieomal spełnia standardy czy to NF-40 czy NF-15. Zatem cała historia z budową domu nie zakończyła się pełnym sukcesem, ale jednak jest to dom spełniający lepsze parametry niż te zgodne z klasycznymi projektami jakie obowiązywały. Powstaje py- tanie „Dlaczego program nie zadziałał?”.

Gdy w 2014 roku przeszkolono już weryfikatorów i program tak na- prawdę ruszył, Stowarzyszenie CiAE stworzyło dokument pokazujący absurdy tego programu, który sam w sobie był bardzo dobrą ideą. Warto działać na rzecz powrotu zmodyfikowanej wersji programu, bo budownic- two energooszczędne należy niewątpliwie promować.

Zauważyć trzeba, że stworzono program,w którym użyto 40 różnych współczynników przenikalności cieplnej; ścian stropów, okien itd., co komplikowało projektowanie. Były tak udziwnione te wartości, że grubo- ści izolacji na przewodach ciepłej wody CO były o różnych standardach, kupując taką izolację należało uzyskać atest, więc nie można było ich po prostu kupić w markecie budowlanym.

Zwykła osoba która chciała sobie wybudować dom energooszczęd-  ny czy pasywny, zderzała się z projektem, który należało dopasować do któregoś ze standardów i okazywało się to być drogą przez mękę. Jedną  z ciekawszych rzeczy które nie powinny się w takim programie znaleźć było przyzwolenie na budowę domu energooszczędnego z kotłem węglo- wym, co raczej kłóci się z ideą nowoczesnego budownictwa.

 

Poniższa tabela przedstawia wymagania projektowe programów NF15/40.

 

Lp.	WYMAGANIE		NF15	NF40
			Budynek jednorodzinny
1.	Bryła/konstrukcja budynku
1.1	Graniczne wartości współczynników przenikania ciepła przegród Umax, W/m2K1)
a)	ściany zewnętrzne	I, II i III strefa klimatyczna	≤ 0,10	≤ 0,15
		IV i V strefa klimatyczna	≤ 0,08	≤ 0,12
b)	dachy, stropodachy i stropy pod nieogrzewanymi poddaszami lub nad przejazdami	I, II i III strefa klimatyczna	≤ 0,10	≤ 0,12
		IV i V strefa klimatyczna	≤ 0,08	≤ 0,10
c)	stropy nad piwnicami nieogrzewanymi i zamkniętymi przestrzeniami podpodłogowymi, podłogi na gruncie	I, II i III strefa klimatyczna	≤ 0,12	≤ 0,20
		IV i V strefa klimatyczna	≤ 0,10	≤ 0,15
d)	okna, okna połaciowe, drzwi balkonowe i powierzchnie przezroczyste nieotwieralne	I, II i III strefa klimatyczna	≤ 0,80	≤ 1,00
		IV i V strefa klimatyczna	≤ 0,70	≤ 0,80
e)	drzwi zewnętrzne, garażowe	I, II i III strefa klimatyczna	≤ 0,80	≤ 1,30
		IV i V strefa klimatyczna	≤ 0,70	≤ 1,30
1.2.	Graniczne wartości liniowych współczynników strat ciepła mostków cieplnych , W/mK
a)	płyty balkonowe		≤ 0,01	≤ 0,30
b)	pozostałe mostki cieplne		≤ 0,01	≤ 0,10
1.3	Szczelność powietrzna budynku n50, 1/h		≤ 0,60	≤ 1,00
2.	Układy wentylacji mechanicznej nawiewno – wywiewnej z odzyskiem ciepła
2.1.	Graniczna sprawność temperaturowa odzysku ciepła, w %	I, II i III strefa klimatyczna	≥ 90	≥ 85
		IV i V strefa klimatyczna	≥ 93	≥ 85
2.2	Minimalna klasa sprawności zastosowanych napędów elektrycznych w układzie wentylacji:
a)	minimalna klasa sprawności zastosowanych napędów elektrycznych niezintegrowanych z innymi urządzeniami (pompami, wentylatorami) w instalacjach i układach wentylacji spełnia wymagania dotyczące ekoprojektu		IE3	IE2
b)	minimalna klasa energetyczna wentylatorów spełnia wymagania dotyczące ekoprojektu		Zgodnie z rozporządze niem	Zgodnie z rozporządze niem
2.3	Maksymalna wartość współczynnika poboru mocy elektrycznej, W/(m3/h)		≤ 0,40	≤ 0,50
2.4	Maksymalna wartość współczynnika nakładu energii elektrycznej, W/(m3/h)		≤ 0,40	≤ 0,50
2.5	Minimalna grubość izolacji przewodów dla materiału o współczynniku przewodzenia ciepła, λ = 0,04 W/mK:
	dla temperatury otoczenia przewodu wentylacyjnego > 10°C:
a)	przewód czerpny i wyrzutowy, cm		≥ 10,0	≥ 10,0
b)	przewód nawiewny i wywiewny, cm		≥ 3,0	≥ 3,0
	dla temperatury otoczenia przewodu wentylacyjnego < 10°C:
c)	przewód czerpny i wyrzutowy, cm		≥ 3,0	≥ 3,0
d)	przewód nawiewny i wywiewny, cm		≥ 10,0	≥ 10,0
2.6	Automatyka sterująca, umożliwiająca współpracę z ISD (Infrastruktura Sieci Domowych) w zakresie 60/100/150% wydajności, wyłączenia/włączenia centrali oraz przejścia w tryb letni, sterowanie czasowe		TAK	TAK

 

Lp.	WYMAGANIE	NF15	NF40
		Budynek jednorodzinny
3.	Układy i instalacje ogrzewania
3.1	Minimalna wartość łączna sprawności przesyłu, , akumulacji regulacji i wykorzystania instalacji grzewczej, %	≥ 92	≥ 90
3.2	Minimalne grubości izolacji cieplnej rurociągów i armatury dla materiału o współczynniku przewodzenia ciepła λ = 0,035 W/mK, mm	≥ 25	≥ 20
3.3	Minimalna nominalna sprawność wytwarzania energii, dla poszczególnych rodzajów paliw, w %
a)	węglowe z paleniskiem retortowym i płynną regulacją mocy grzewczej (od 30 do 100%)	≥ 85	≥ 85
b)	biomasa (wyłącznie kotły na paliwa drzewne)	≥ 82	≥ 82
c)	gaz ziemny, gaz płynny, olej opałowy	≥ 102	≥ 102
d)	pompy ciepła (COP)	≥ 350 (3,50)	≥ 350 (3,50)
e)	system ciepłowniczy	≥ 98	≥ 98
f)	energia elektryczna	≥ 99	≥ 99
3.4	Wyposażenie instalacji w automatykę pogodową i urządzenia umożliwiające regulację temperatury w pomieszczeniach	TAK	TAK
3.5	Minimalna klasa energetyczna napędów elektrycznych pomp cyrkulacyjnych, obiegowych i ładujących niezintegrowanych z urządzeniami w układzie ogrzewania zgodnie z wymaganiami dotyczącymi ekoprojektu	IE3	IE2
3.6	Minimalna klasa energetyczna pomp cyrkulacyjnych, obiegowych i ładujących w układzie ogrzewania spełnia wymagania dotyczące ekoprojektu	Zgodnie z rozporządze niem	Zgodnie z rozporządze niem
4.	Układy i instalacje do przygotowania ciepłej wody użytkowej
4.1	Minimalne grubości izolacji cieplnej rurociągów i armatury dla materiału o współczynniku przewodzenia ciepła λ = 0,035 W/mK, mm	≥ 40	≥ 30
4.2	Minimalna nominalna sprawność wytwarzania energii, dla poszczególnych rodzajów paliw, %
a)	węglowe z paleniskiem retortowym i płynną regulacją mocy grzewczej (od 30 do 100%)	≥ 85	≥ 85
b)	biomasa (wyłącznie kotły na paliwa drzewne)	≥ 82	≥ 82
c)	gaz ziemny, gaz płynny, olej opałowy	≥ 102	≥ 102
d)	pompy ciepła	≥ 350 (3,50)	≥ 350 (3,50)
e)	system ciepłowniczy	≥ 98	≥ 98
f)	energia elektryczna	≥ 99	≥ 99
4.3	Wyposażenie instalacji w armaturę regulacyjną i systemy elektronicznego sterowania pracą obiegów cyrkulacyjnych	TAK	TAK
4.4	Minimalna klasa energetyczna napędów elektrycznych pomp cyrkulacyjnych, obiegowych i ładujących niezintegrowanych z urządzeniami w układzie przygotowania ciepłej wody użytkowej zgodnie z wymaganiami dotyczącymi ekoprojektu	IE3	IE2
4.5	Minimalna klasa energetyczna pomp cyrkulacyjnych, obiegowych i ładujących w układzie ogrzewania spełnia wymagania dotyczące ekoprojektu	Zgodnie z rozporządze niem	Zgodnie z rozporządze niem

 

Nawet współczynniki dotyczące  przenikalności  cieplnej  ścian  podane w poniższej tabeli zgodnie z wymaganiami warunków technicznych w po- czątkowej wersji programu były niezwykle ostre. To powodowało że dom wybudowany w strefie koło Suwałk musiał mieć docieplenie sięgające 45 cm. Zniechęcało to część osób to tego typu budownictwa. W początkowej wersji programu wymagania były tak ostre, że nawet igloo miałoby pro- blemy z jego spełnieniem, ponieważ pojawia się w nim mostek termiczny.

Wymagania te zestawia poniższa tabela:

 

Strefa klimatyczna	NF-15	NF-40	WT 2014	WT 2017	WT 2021
I-III	0,1	0,15	0,25	0,23	0,2
IV i V	0,08	0,12

Małe zainteresowanie programami powodowane było:

• Niskim poziomem dotacji. (Była ona zbyt mało motywująca do bu- dowy domów w standardzie programu należałoby ją podnieść o 50- 100%). Trzeba też pamiętać o całej procedurze weryfikacji, próbach ciśnieniowych, co powodowało kolejne
• Brakiem dostosowanych do standardu NF-15/NF-40 projektów bu- dynków. Nie jest powszechną wiedzą, jak projektować domy energo- oszczędne czy pasywne. Łatwiej jest zaprojektować dom spełniający aktualne warunki techniczne. Natomiast zaprojektowanie domu o ni- skim zużyciu energii jest
• Kłopotliwym zastosowaniem dla budynków w budowie, które mo- głyby się starać o dofinasowanie, ale w większości była przewidziana wentylacja grawitacyjna, albo nie były w stanie spełnić wszystkich wymagań standardu NF-40.
• Faktem, że z czasem zwykli ludzie zapomnieli o istnieniu takiego pro- gramu. W 2016 roku w stowarzyszeniu przeprowadzono kwerendę w bankach współpracujących z funduszem i okazało się, że tylko w jednym oddziale BOŚ potrafiono udzielić informacji o programie, a w części banków nawet nie wiedziano o jego

Powstaje pytanie czy 30 000 złotych dotacji to dużo? Poniższa tabela przedstawia niezbędne do poniesienia koszty jakie z tej dotacji musiały zostać poniesione. Jak widać na koniec pozostawało między 12 a 16 tysię- cy złotych, które musiały zostać zainwestowane w lepszy standard reku- peracji, lepszą stolarkę okienną.

 

Pozycja	Wielkość [zł]	Ile pozostało środków [zł]
Dotacja	30000	30000
Podatek od dotacji (18%)	5400	24600
Projekty branżowe (np. wentylacja mechaniczna)	4 000 – 6 000	18 600 – 20 600
Weryfikacja projektu	1 000 – 2 000	16 600 – 19 600
Próba ciśnieniowa	1 200 – 1 500	15 400 – 18 100
Weryfikacja końcowa	1 500 – 2 500	12 900 – 16 600

Jak można było poprawić program? W 2014 roku stowarzyszenie CiAE przedstawiło propozycję zmian w programie i dzięki modyfikacjom wpro- wadzanym przez NFGiOŚ nieomal spełniono te postulaty. Poniższa tabela przedstawia, jak można było program poprawić.

 

Lp.	Minimalne Wymagania		NF-15	NF-40
1.	Bryła/konstrukcja budynku
1.1	Graniczne wartości współczynników przenikania ciepła przegród Umax, W/m2K
a)	ściany zewnętrzne dachy, stropodachy i stropy pod nieogrzewanymi poddaszami lub nad przejazdami, stropy nad piwnicami nieogrzewanymi i zamkniętymi przestrzeniami podpodłogowymi, podłogi na gruncie		0,12	0,15
b)	okna, okna połaciowe, drzwi balkonowe i powierzchnie przezroczyste nieotwieralne		0,8	1
c)	drzwi zewnętrzne, garażowe		1,1	1,3
1.2.	Graniczne wartości liniowych współczynników strat ciepła mostków cieplnych , W/mK
a)	płyty balkonowe		0,2	0,3
b)	pozostałe mostki cieplne		0,1	0,15
1.3	Szczelność powietrzna budynku n50, 1/h 4)		0,6	1
2.	Układy wentylacji mechanicznej nawiewno – wywiewnej z odzyskiem ciepła
2.1.	Graniczna sprawność temperaturowa odzysku ciepła, %	Budynki jednorodzinne	85
		Budynki wielorodzinne	80
2.2	Minimalna klasa sprawności zastosowanych napędów elektrycznych w układzie wentylacji:
a)	minimalna klasa sprawności zastosowanych napędów elektrycznych niezintegrowanych z innymi urządzeniami (pompami, wentylatorami) w instalacjach i układach wentylacji spełnia wymagania dotyczące ekoprojektu		IE2
b)	minimalna klasa energetyczna wentylatorów spełnia wymagania dotyczące ekoprojektu		Zgodnie z rozporządzeniem
2.3	Maksymalna wartość współczynnika poboru mocy elektrycznej, W/(m3/h)		0,45
2.4	Maksymalna wartość współczynnika nakładu energii elektrycznej, W/(m3/h)		0,45
2.5	Minimalna grubość izolacji przewodów dla materiału o współczynniku przewodzenia ciepła, λ = 0,04 W/mK:
	dla temperatury otoczenia przewodu wentylacyjnego > 10°C:
a)	przewód czerpny i wyrzutowy, mm		100
b)	przewód nawiewny i wywiewny, mm		30
	dla temperatury otoczenia przewodu wentylacyjnego < 10°C:
c)	przewód czerpny i wyrzutowy, mm		30
d)	przewód nawiewny i wywiewny, mm		100
2.6	Automatyka sterująca, umożliwiająca współpracę z ISD (Infrastruktura Sieci Domowych) w zakresie 60/100/150% wydajności, wyłączenia/włączenia centrali oraz przejścia w tryb letni, sterowanie czasowe.		TAK

 

Lp.	Minimalne Wymagania	NF-15	NF-40
3.	Układy i instalacje ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej
3.1	Minimalna wartość łączna sprawności przesyłu, , akumulacji regulacji i wykorzystania instalacji grzewczej, %	90
3.2	Minimalne grubości izolacji cieplnej rurociągów i armatury dla materiału o współczynniku przewodzenia ciepła λ = 0,04 W/mK, mm	30
3.3	Minimalna nominalna sprawność wytwarzania energii, dla poszczególnych rodzajów paliw, %
a)	węglowe z paleniskiem retortowym i płynną regulacją mocy grzewczej (od 30 do 100%)	85
b)	biomasa (wyłącznie kotły na paliwa drzewne)	85
c)	gaz ziemny, gaz płynny, olej opałowy	102
d)	pompy ciepła	350
e)	system ciepłowniczy	98
f)	energia elektryczna	99
3.4	Wyposażenie instalacji w automatykę pogodową i urządzenia umożliwiające regulację temperatury w pomieszczeniach	TAK
3.5	Minimalna klasa energetyczna napędów elektrycznych pomp cyrkulacyjnych, obiegowych i ładujących niezintegrowanych z urządzeniami w układzie ogrzewania zgodnie z wymaganiami dotyczącymi ekoprojektu	IE2
3.6	Minimalna klasa energetyczna pomp cyrkulacyjnych, obiegowych i ładujących w układzie ogrzewania spełnia wymagania dotyczące ekoprojektu	Zgodnie z rozporządzeniem

 

Zamiast pierwotnych 40 współczynników dotyczących energii można użyć sześciu. Chodziło o to, by program maksymalnie uprościć. Bawienie się w wyrafinowane mostki termiczne, których nie wiadomo czy później uda się klientowi poprawnie wykonać, należy uznać za nie do końca po- prawne.

Najważniejszym plusem programu NF-15/40, było stworzenie stan- dardu, którym nie wszyscy byli zachwyceni, a mimo to niewiele śro- dowisk go krytykowało, gdyż uważano go za punkt wyjścia do dalszej dyskusji. Pozwalał bowiem testować koncepcje i założenia. Program da- wał możliwość testowania warunków technicznych za stosunkowo nie- wielkie pieniądze, a tym samym szanse dla projektantów i developerów budowy takich domów. Część z nich widziało w tym okazję zwiększenia swojej przewagi konkurencyjnej dzięki posiadaniu innowacyjnego pro- jektu. Należałoby też usunąć z tego programu piece opalane paliwem stałym. Na zakończenie tego tematu należy mieć nadzieje na powrót po- dobnego programu.

Przy dyskusjach o redukcji zanieczyszczeń powietrza  generowa-  nych przez ogrzewanie budynków powstaje dylemat czy lepsze efekty   da termomodernizacja, czy tylko wymiana pieca. Częstym przypadkiem w Polsce jest dom pozbawiony termoizolacji, co najwyżej z wymieniona stolarką okienną najczęściej już z szybą zespoloną. W Polsce ponad trzy miliony domów jest opalanych węglem. Także w Krakowie występuje ten

 

problem. Nawet przy największym zaangażowaniu w wymianę pieców na koniec roku pozostanie około 10 tysięcy niezmodernizowanych palenisk. Poziom dopłaty do wymiany ulegnie zmniejszeniu, a należy zauważyć, że niezmodernizowane paleniska posiadają ludzie dysponujący najmniej- szymi środkami. Ponadto nawet gdyby były środki na modernizację tych palenisk przed wejściem uchwały antysmogowej, to i tak nie ma tyle firm wykonawczych by tej wymiany dokonać.

Typowy dom jednorodzinny (150 m2) bez termomodernizacji zużywa około 6 ton węgla, przy założeniu, że nie jest on w 100% ogrzewany. Gdy- by taki dom był ogrzewany w całości przez cały sezon grzewczy musiałby zużywać 8-10 ton węgla. Przy zużyciu na poziomie 6 ton węgla emisja pyłów wygląda następująco:

• przy użyciu starego kotła węglowego jest to 480 g/GJ co daje72 kg pyłów rocznie,
• przy użyciu kotła węglowego nowej generacji – 40 g/GJ co daje 6 kg pyłów rocznie. Najlepsze na rynku kotły osiągają 22 g/GJ co daje 3,3 kg pyłów rocznie.

 

Rodzaj stolarki	Współczynnik U przed modernizacją	Współczynnik U po modernizacji	Powierzchnia [m2]
Podlegająca modernizacji:
Okno drewniane (do wymiany)	2,6	1,1	13,25
Drzwi stalowe	5,1	1,5	3,94
Drzwi garażowe	5,1	1,1	5,48
Niepodlegająca modernizacji:
Okna wymienione	1,6	Bez zmian	22,37
Zakres prac	Powierzchnia [m2]	Jednostkowy koszt kwalifikowany [zł]	Koszt kwalifikowany [zł]
Ściany zewnętrzne	282,87	150	42430,5
Docieplana powierzchnia dachu	141,53	150	21229,5
Stropodach nad ogrzewanymi pomieszczeniami		300
Strop nad nieogrzewaną piwnicą		150
Podłoga na gruncie		150
Okna	13,25	400	5300
Drzwi zewnętrzne	3,94	400	1576
Brama garażowa	5,48	400	2192
Razem	447,07		72728

Jak widać zastosowanie współczesnego kotła zmniejsza emisję pyłów o ponad 90%. Tymczasem termomodernizacja typowego domu o którym

 

jest mowa kosztuje około 72 tysiące złotych. Zestawienie kosztów ko- niecznych do wykonania prac przedstawia powyższa tabela.

Jakie będą  tego  efekty.  Zużycie  paliwa  przed  termomodernizacją  w starym piecu węglowym zakładano na 6 ton węgla i emitował on       72 kg pyłów. Zużycie paliwa po termomodernizacji zostanie obniżone do 3 ton węgla, a emisja do 36 kg pyłów, czyli kosztem 72 tysięcy złotych ob- niżono emisje pyłów o 36 kg. Modernizacja kotła kosztem 15-20 tysięcy złotych obniża emisje pyłów o ponad 90%. Zatem ze względu na emisję pyłów termomodernizacja się nie opłaca!

Jednak warto termomodernizować budynki. Koszt paliwa przed termo- modernizacją przy starym kotle, gdzie jest możliwe używanie paliwa złej jakości, wyniesie 2400 zł. Po termomodernizacji zużycie spadnie do 3 ton, zatem koszty obniżą się do 1200 zł. Przy samej modernizacji kotła, która wyklucza paliwo złej jakości i przy braku termomodernizacji nastąpi wzrost kosztów paliwa do 4800 zł. Urzędnicy chcą, by mieszkańcy wymieniali pie- ce, ale jednocześnie nie zwracają uwagi na wzrost kosztów. To cały problem w funkcjonowaniu tego programu. Węglem się w Polsce pali, bo  jest  on tani. Rozważania niższej taryfy gazu, czy prądu mają sens tylko wtedy, kiedy koszty ogrzewania tymi paliwami będą konkurencyjne w stosunku do węgla.

W Małopolsce należy pamiętać, że zawsze będzie grupa osób, której miasto będzie musiało na własny koszt wymienić piec. Warto się przy tym zastanowić, czy miasto nie powinno również dotować termomoder- nizacji tych budynków tak by koszty eksploatacji ogrzewania nie wzrosły. Jest oczywiście program pomocowy MOPS’u, ale lepiej by rachunek za energię był po wymianie taki sam. Termomodernizacja jest potrzebna dla ograniczenia kosztów ogrzewania. Stąd istotną, chociaż zapomnianą na polskim rynku jest ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów. Jednak od początku istnienia tej ustawy czyli roku 1998 na jej podstawie uzyskano jedynie 700 premii dla domów jednorodzinnych.

Nawet program NF15/40 dał lepsze efekty w tym zakresie niż wspo- mniana ustawa. Początkowo na podstawie ustawy przyznawano wiele premii, jednak modyfikacje korzystne dla domów wielorodzinnych, ogra- niczyły rynek domów jednorodzinnych. Drugim powodem niewielkiego wykorzystania premii termomodernizacyjnej jest niewiedza społeczeń- stwa o takiej możliwości. W ustawie jest problemem wysokości premii, która zależy od wysokości oszczędności dzięki niej uzyskanych. Zatem zależy ona od kosztów ponoszonych przed termomodernizacja, a te ina- czej wyglądają w przypadku ogrzewania olejowego, a inaczej węglowego. W tym drugim przypadku premia jest mało satysfakcjonująca. Należa-

 

łoby tak znowelizować ustawę, aby jej rozwiązania były atrakcyjne rów- nież dla budynków jednorodzinnych. W Małopolsce istnieje program wy- miany pieców. Urząd Marszałkowski od tego roku przeprowadza wielką akcję ocen energetycznych. Wykonano ich dotąd ponad 20 tysięcy, a do- celowo ma ich powstać około 40 tysięcy. Za nimi powinna pójść wymiana pieców. Program zakłada że domy, w których piec zostanie wymieniony muszą spełniać standard 150 kWh zapotrzebowania na energię pierwot- ną, a w budynkach wielorodzinnych 135 kWh. Są to złe założenia. Obec- nym standardem zapisanym w warunkach technicznych jest wprawdzie 95 kWh, ale są to nowe domy budowane od podstaw, z założoną odpo- wiednią izolacją  oraz  z  nowoczesnym  ogrzewaniem. W starym  domu z cegły pełny zakres prac jest trudny do zrealizowania, bo kiedy już są wy- mienione okna trudno klienta namówić na ponowną ich wymianę. W tych 150 kWh/m2 mieści się ogrzewanie i ciepła woda. Energia pierwotna zwią- zana z ciepłą wodą, to od 47 kWh, gdy pochodzi ona z pieca węglowego, do 106 kWh, gdy stosowany jest bojler elektryczny. Zatem zostaje około 100 kWh/m2 na ogrzewanie, co oznacza, że budynek musi mieć odpowied- nią izolację. Żeby spełnić wymagania programu należy:

• dla budynku ogrzewanego kotłem gazowym mieć minimum 20 cm ocieplenia ścian, 30 cm ocieplenia dachu, okna o współczynniku U=1,1;
• dla budynku ogrzewanego kotłem węglowym konieczne jest uzyska- nie standardu lepszego niż 68,8 kWh/m2 co oznacza 30 cm ocieplenia ścian, 40 cm dachu i współczynnik dla okien U=0,9.

Zatem powstaje pytanie po co robić 20 tysięcy ocen energetycznych za ponad 10 milionów złotych, skoro można było ludziom zadać kilka prostych pytań. Czym chcesz docelowo palić? Jeśli drewnem to zawsze spełnisz wy- magania i możesz przystąpić do programu. Jeśli węglem to powstaje pytanie czy masz odpowiednio docieplony budynek. Jeśli tak, to możesz składać wniosek i zostanie on poddany ocenie. Jeżeli nie i nie planujesz ocieplać domu, to nie jest to program dla ciebie. Swoją drogą ciekawą sprawą jest, że Urząd Marszałkowski nakazał wykonać charakterystyki energetyczne jednocześnie nie rejestrując ich w Ministerstwie, zatem nie są one zgodne  z ustawą. Nierejestrowane charakterystyki energetyczne wykonywane przez osoby niedoświadczone budzą podejrzenia co do ich rzetelności.

Maciej Jagielak zaprezentował przekrojowy wstęp do budownictwa naturalnego i naturalnej architektury. Należy sięgnąć bardzo głęboko by odpowiedzieć na pytanie czym jest ekologia, równoważony rozwój i wła- ściwie dlaczego należy budować ekologicznie. Nie ma znaku równości

 

pomiędzy architekturą ekologiczną i energooszczędną. To dwa różne ter- miny i nie należy ich stosować zamiennie. Ekologia jest pojęciem znacznie szerszym niż energooszczędność. Wokół architektury ekologicznej panu- je bardzo duży bałagan pojęciowy. Mówiąc o ekologii budynków należy zacząć od siebie, gdyż budynek jest jedynie narzędziem, jednym z wielu, jakie są wykorzystywane podczas życia człowieka. Jednak idee zrówno- ważonego rozwoju dotyczą osób. Wokół architektury ekologicznej czy energooszczędnej jest tak wiele interpretacji, że powodują że pojęcia te są nieostre. Mogą one dotyczyć prawie każdego budynku. Raz docieplenie grubości pięciu centymetrów będzie powodowało, że budynek będzie na- zywany ekologicznym innym razem wymiana okien na okna PCV, czy za- stosowanie ekologicznego betonu o minimalnie mniejszym śladzie węglo- wym, będzie też czyniło ten budynek ekologicznym. Samo kalkulowanie energooszczędności budynków okazało się mało satysfakcjonujące. Jest ono bowiem tylko narzędziem służącym do liczenia, jak energooszczędny jest budynek, lub inaczej ile energii zostanie użyte do jego utrzymania. By dokonać istotnych zmian w architekturze konieczna jest idea, którą może być budownictwo naturalne.

Jego wzorcowym przykładem może być igloo. Jest to schronienie mi- nimalne, dokładnie takie jak jest potrzebne, stworzone z najbliżej dostęp- nych materiałów, w tym konkretnym przypadku jedynych dostępnych materiałów. W tym budynku są wykorzystane naturalne, lokalne, nisko- przetworzone materiały. Powstaje on z szacunkiem dla środowiska natu- ralnego, bo nie zaburza lokalnego ekosystemu, nie nadużywa cierpliwości naszej planety. Człowiek, który takie igloo stawia nie zagarnia dla siebie więcej niż potrzebuje. Po skończonym użytkowaniu materiały wracają do ziemi, śniegu. Materiał krąży w zamkniętym cyklu, zatem zasoby nie są zużywane. Lokalnych i naturalnych materiałów nadających się do budo- wania we współczesnym standardzie jest wiele również w Polsce. Są to przede wszystkim materiały znane historycznie. Jeszcze niedawno, bo na początku XX wieku, transport był na tyle drogi, że budowano z natural- nych lokalnych materiałów, które poddawane były obróbce w odległości dnia drogi od miejsca budowy.

Podobne rozwiązania pojawiają się teraz wtórnie, jako daleko idący po- stulat architektury ekologicznej. Niektóre z tych materiałów są oczywiste. Należą do nich drewno oraz kamień. Inne są zaskakujące, jak słoma czy paździerz konopny, które albo są wynajdywane na nowo, albo przywraca- ne do użytku. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Budownictwa Naturalnego (OSBN) stoi na stanowisku, że nie należy kopiować rozwiązań historycz-

 

nych, ale je reinterpretować na nowo. Należy czerpać wiedzę z budynków istniejących, które powstały z naturalnych materiałów, ponieważ zawarte w nich rozwiązania są w oczywisty sposób testowana przez czas. Przykła- dem może być miasto Shibam w Jemenie wybudowane z palonej gliny, gdzie budynki mają nawet dziesięć pięter. Innym przykładem może być Kościół Pokoju w Świdnicy, budynek bardzo znamienny i symboliczny dla naturalnego budownictwa. Został on zbudowany dzięki zgodzie cesa- rza Ferdynanda jako gest dobrej woli wobec protestantów, jednak został on obłożony bardzo surowymi warunkami: wolno było zbudować budynek z nietrwałych materiałów takich jak drewno, słoma i glina w ciągu zaledwie jednego roku. Cesarz chciał w ten sposób spowodować, że budynek prote- stantów będzie mniej trwały i okazały niż inne świątynie. Ironia losu spra- wiła, że dzisiaj jest to jedna z największych atrakcji Świdnicy, światynia jest wpisana na listę UNESCO. Powstały trzy podobne budowle na Śląsku okonstrukcji szachulcowej, czyli szkieletu drewnianego wypełnionego gliną i tartą słomą. Ten w Świdnicy mieści ponad siedem tysięcy osób.

Oprócz użytych materiałów naturalne budownictwo wyróżnia także społeczność, która się tworzy wokół procesu budowy, przywracając lu- dziom wiarę w to, że domu można budować własnymi rękami. Zjawisko chociaż wydaje się niszowe, stawianie domów z drewna słomy i gliny stanowi bez wątpienia ułamek procenta całości budownictwa, to już wie- dza na ten temat, zainteresowanie technologią, energia jaka się przy tym gromadzi jest znaczna. Przede wszystkim dzięki temu że wokół tego bu- downictwa istnieje społeczność pasjonatów organizująca warsztaty, wy- kłady, na których można się tych technik uczyć i praktykować.

Zaskakujące jest to, że w całej Polsce można trafić na warsztaty tyn- kowania gliną, a nie warsztaty kładzenia gładzi gipsowej. Te materiały  są przyjazne i jest to nowość, która przyciąga. Jeśli miała by to być sze- roka i poważna wizja dla architektury to należy przywołać realizacje wykonane z tych materiałów. Przykładów jest sporo od budynku dla sów w Wielkiej Brytani przez kopułę nośną ze słomy na Słowacji. W Amster- damie są budynki ze słomy wielokondygnacyjne, stojące w zabudowie szeregowej, aż po budynki uniwersyteckie w Nottingham. Pokazują to zdjęcia na następnej stronie.

W naturalnej architekturze obowiązuje idea zrównoważonego rozwo- ju. Nie skupia się ona na energooszczędności budynków w trakcie użyt- kowania, ale uwzględnia także energię wbudowaną, czyli koszt energe- tyczny produkcji i transportu materiałów. Kładzie się przy tym nacisk na to, by wnętrza domów były zdrowe.

 

CO MOŻNA ZBUDOWAĆ ZE SŁOMY, GLINY I DREWNA:

 

Fotografie:

Make Architects, www.strawworks.co.uk, www.createrra.sk, M. Jagielak

 

W budownictwie zawsze trzeba się zastanawiać, w których odmianach chemii budowlanej jest mniej formaldehydów i innych toksycznych sub- stancji. Czy płyta OSB ma odpowiedni certyfikat. Tymczasem powinno się starać stosować materiały nisko przetworzone, które w znaczniej więk- szości są albo neutralne, albo wręcz korzystnie wpływają na zdrowie. Jest to pewien ideał do którego należy dążyć. Większość domów nie spełniała w pełni założeń architektury naturalnej. Przeważnie mają one jednak beto- nowy fundament i chociaż są sposoby by to ominąć, to w obecnym stanie budownictwa i prawa budowlanego jest to trudne. Naturalne materiały, wiedza, jaką można czerpać z tradycji zreinterpretowana przez współcze- sną naukę, poparta energią społeczności wokół niej wytworzonej, daje masę krytyczną pozwalającą zmieniać myślenie o architekturze na lepszą dla nas i dla naszej planety.

Należy sobie zadać pytanie po co tworzyć ekologiczną architekturę. Kogo i przed czym dzięki niej próbuje się uchronić. Pierwszą możliwą od- powiedzią jest taka, że architektura ekologiczna to architektura energoosz- czędna, co posiada kilka sensownych uzasadnień. Po pierwsze prowadzi do oszczędności finansowych, po drugie w skali kraju może zmniejszać

 

zapotrzebowanie na energię i bez wątpienia są to pozytywy. Drugim ob- liczem energooszczędności jest napędzanie koniunktury w sektorze bu- dowlanym. Trzeba budować nowe, droższe budynki, przy użyciu większej ilości materiałów budowlanych. Zbyt łatwo i szybko zapomina się o szer- szych celach zrównoważonego rozwoju wybierając sobie energooszczęd- ność z powodu wygody – jest ona łatwa do zmierzenia i policzenia. Celem nie jest krytyka budownictwa energooszczędnego, ale zwrócenie uwagi że nie wyczerpuje to całości problemu. Aby przejść z poziomu czysto prak- tycznego zastosowania energooszczędność czyli oszczędności finansowej i zmniejszenia obciążenia sieci do globalnego oglądu, to najczęściej uży- wa się pojęcia śladu węglowego.

Wszystko co człowiek robi, ma ślad węglowy (ang. carbon footprint) jest to suma emisji gazów cieplarnianych wywoływaną bezpośrednio lub pośrednio przez daną osobę, organizację, wydarzenie lub produkt. Nie- omal każda czynność człowieka jest związana z wydatkiem energii, a ta jest możliwa do przeliczenia na emisję gazów powodujących globalne ocieplenie. Głównym celem narracji ekologicznej jest walka o obniżenie śladu węglowego. Jednak jest to cel wybiórczy i częściowy. Dużo cie- kawszym, jeżeli już ktoś bardzo chce przeliczyć na liczby ekologiczność, wydaje się pojęcie śladu ekologicznego (ang. ecological footprint). Jest to narzędzie obliczeniowe, które umożliwia oszacowanie i opisanie zużycia surowców oraz zapotrzebowania na asymilację odpadów danej ludzkiej populacji, poprzez odpowiadającą im powierzchnię lądu. Pojęcie wywo- dzi się z łowiectwa, z obliczeń jaki areał lasu jest potrzebny do życia jele- niowi. Coś podobnego można przeanalizować dla człowieka.

Każdy z nas ma swój ślad ekologiczny rozsiany po planecie i anali- zując go okazuje się, że zasoby planety zostaną zużyte dużo szybciej niż wskazuje powszechnie liczony ślad węglowy. Dzieje się tak ponieważ każdy materiał budowlany, każdy wykorzystany kawałek terenu, każda emisja zanieczyszczeń oznacza zniszczenie, zabranie czy przekształcenie jakiegoś obszaru ziemi. To, że w ogóle jeszcze ziemia nie została przez nas przejedzona jest spowodowane tym, że większa część ludności ziemi żyje w warunkach dla społeczeństw Europy nie do przyjęcia. Tylko kraje skrajnie biedne dobrze sobie radzą ze śladem ekologicznym i węglowym. W przeliczeniu na mieszkańca, im bogatszy kraj, tym te wskaźniki są co- raz wyższe. Oczywiście są kraje takie jak Norwegia, która ekstremalnie dużo inwestuje w obniżenie tego śladu. Ale generalnie wraz ze wzrostem dobrobytu „zjada się” coraz większe obszary. Fundamentalnym proble- mem w kalkulacji tych wskaźników jest to, że liczy się energooszczędność

 

na metr kwadratowy budynku, a nie na człowieka, przez co wychodzi, że ktoś kto ma willę z basenem w standardzie pasywnym to jego budynek jest bardziej godny pochwały niż rodziny pięcioosobowej gnieżdżącej się w M2. Tymczasem współczynnik śladu węglowego przeliczony na oso- bę jest znakomicie mniejszy dla rodziny mieszkającej w bloku, ponieważ mniej zużywają energii na osobę pomimo ogromnych strat wynikających ze starej konstrukcji budynku. Dom jednorodzinny nawet pasywny, który stał się rycerzem architektury ekologicznej, jest najmniej ekologicznym sposobem mieszkania jaki sobie można wyobrazić.

Tomasz Pyszczek przedstawił działalność Biura Projektowo Wdro- żeniowego  Architektura  Pasywna,  które  zajmuje  się  projektowaniem  i realizacją budynków wysoko energooszczędnych, a przede wszystkim pasywnych. Biuro zrealizowano dotychczas w Polsce dwanaście budyn- ków użyteczności publicznej w standardzie energooszczędnym i posiada znaczne doświadczenie w tym zakresie. Duży nacisk jest położony na projektowanie budynków zeroenergetycznych i wykonanych z materia- łów naturalnych. Wdrożenia standardu budynków wysokoenergoszczęd- nych należy do strategii biura, które ściśle w tym zakresie współpracuje  z Polskim Instytutem Budownictwa Pasywnego i Klastrem Zrównoważo- na Infrastruktura. Doświadczeniami projektowymi Biuro dzieli się ze stu- dentami Akademii Górniczo Hutniczej i Politechniki Krakowskiej.

Biuro ma do zaoferowania standard budynku wysoko energoosz- czędnego, którego zapotrzebowanie na energię wynosi 15-30 kWh/m2 rocznie, przy czym w trakcie projektowania kładziony jest duży nacisk na optymalizację kosztów inwestycyjnych. Można bowiem uzyskać taki standard przy nakładach zwiększonych o 5%. Drugim standardem jest bu- dynek pasywny zgodny z zaostrzonymi kryteriami europejskimi, którego zapotrzebowanie na energię nie przekracza 15 kWh/m2 rocznie przy do- datkowych nakładach inwestycyjnych do 8% wartości inwestycji. Powyż- sze kalkulacje bazują na kosztorysach powykonawczych, czyli oddają rze- czywiste koszty. Najnowszym standardem jest budynek zeroenergetyczny, którego przykładem może być Centrum Budownictwa Zeroenergetycznego w Krakowie. Są to budynki, które w ciągu roku zużywają przynajmniej tyle samo energii co same produkują. W tym przypadku dodatkowe na- kłady ze względu na instalacje fotowoltaiczne lub wiatrowe przekraczają jednakże 8% wartości inwestycji.

W swojej działalności Biuro kładzie nacisk na wykorzystanie lokalnych materiałów. Nie zawsze jest to możliwe z powodu standardu energetycz- nego jaki ma spełniać dany budynek, ale trzeba popierać próby wdrożenia

 

naszego lokalnego standardu energetycznego. Byłby on znacznym uła- twieniem i narzędziem umożliwiającym wsparcie lokalnych producentów oraz wykorzystanie lokalnych produktów w trakcie realizacji budynków, przede wszystkim tych, które są własnością samorządową. Jako najbar- dziej obiektywny parametr charakteryzujący obiekt można uznać poziom szczelności powietrznej. Każdy z budynków zaprojektowanych przez biu- ro przechodzi próbę szczelności. Aktualnie obowiązujące Warunki Tech- niczne mówią o tym, że próba szczelności jest rekomendowana we współ- czesnym budownictwie. Biuro, obligatoryjnie w kontrakcie z generalnym wykonawcą wprowadza zapis, że wynik próby szczelności powinien być nie gorszy niż 30% wymiany przy różnicy ciśnień 50 Pa, co oznacza, że powinien być dwukrotnie lepszy niż wymogi stawiane przed budynkiem pasywnym. Z praktyki Biura płynie wniosek, że spełnienie tego warunku nie stanowi problemu dla generalnego wykonawcy, a wręcz jest oznaką, że wszystkie zainwestowane w procesie inwestycji pieniądze w pełni pracują dla dobra inwestora.

Przykładową realizacją może być siedziba Podkarpackiej Izby Inży- nierów umiejscowiona w Podkarpackim Centrum Transferu Niskoener- getycznych Technologii w Budownictwie. Jest to budynek z założenia pasywny zgodny w wymogami klasy A programu priorytetowego Lemur. Dofinansowanie w ramach tego programu było przyznawane po rocznej eksploatacji budynku, na podstawie rzeczywistych efektów jakie inwesto- rowi udaje się uzyskać w trakcie eksploatacji. Oczekiwane jest wznowie- nie tego programu, ale terminy są wciąż przekładane.

Małopolska jest zdecydowanym liderem na polu realizacji budynków wysokoenergooszczędnych. Przykładem mogą być hale sportowe o po- wierzchni około 2000 m2, których roczne koszty ogrzewania wynoszą do 4500 złotych, czyli są to ultra niskie koszty. Budynki te są certyfikowane przez Passive House Institute z Darmstadt, jest to niemiecki system cer- tyfikacji, z którego trzeba korzystać, ponieważ nie ma polskiego syste- mu. Powoduje to, że każdy projektant jest zobligowany do wyboru central wentylacyjnych, które posiadają certyfikat z Darmstadt, zatem producenci muszą przejść proces certyfikacji w Niemczech, co dla krajowych produ- centów często jest zbyt kosztowne.

Oddana do użytku w 2013 roku hala sportowa Uniwersytetu Rolnicze- go w Krakowie pokazała, że można realizować inwestycje w standardzie pasywnym w 95% w oparciu o komponenty krajowe. By było to możliwe należy właściwie wprowadzać zapisy w dokumentacji projektowej tak, aby zwiększać szanse wyboru polskiego producenta.

 

Pierwszą realizacją budynku pasywnego  Biura  była  hala  sportowa w Skotnikach, która uzyskała wynik próby szczelności na poziomie 0,12 wymiany powietrza, czyli wynik pięciokrotnie lepszy niż wymogi sta- wiane przez standard budynku pasywnego. Okazuje się, że przy większej kubaturze jest to łatwiejsze. Poza tym dbałość o wysoką szczelność po- wietrzną pozwala znacznie obniżyć koszty inwestycyjne. W przypadku budynków wysokoenergooszczędnych koszt uzyskania wysokiej szczel- ności powietrznej wynosi około 0,5% kosztów całej inwestycji, a w 20% decyduje o efektywności energetycznej.

Bilans energetyczny w bardzo znacznym stopniu zależy od szczelno- ści powietrznej budynku. Dla hali w Skotnikach udało się uzyskać zapo- trzebowanie na energię na poziomie 14,7 kWh/m2 rocznie przy szczelno- ści na poziomie 0,12 krotności wymiany przy ciśnieniu 50 Pa. Szczelność na poziomie standardu budynku pasywnego (współczynik wymiany 0,6) powoduje wzrost zapotrzebowania na energię do 20 kWh/m2   rocznie,     a na poziomie wymagań warunków technicznych (współczynnik wymia- ny 3,0) do 52 kWh/m2 rocznie. Dane te przedstawiono na podstawie wy- ników uzyskanych dla hali w Skotnikach. Ma ona 30 cm izolacji ścian, 40 cm izolacji dachu, 30 cm pod posadzką, jest wolna od mostków cieplnych i wyposażona w wentylację z odzyskiem ciepła o sprawności 75%.

Maciej Surówka wtrącił dygresję o przypadku wykonywania próby szczelności budynku o powierzchni 300 m2 i około 1500 m3 kubatury, któ- ry w założeniu miał  być energooszczędny.  Gdy uruchomiono  wentylator o wydajności 11 tysięcy metrów powietrza okazało się, że nie pozwalał on na uzyskanie 50 Pa, co oznacza, że wymiana była ponad dziesięciokrotna. Efekt był taki, że przy włączonym na maksimum wentylatorze na poddaszu przy ścianie gasła świeczka. W budynku tym zastosowano nakrokwiową technologię ocieplenia, co miało zapewniać standard NF 40. W efekcie wy- ników badań konieczne było przebudowanie całego dachu mimo, że kliento- wi zależało na tym żeby krokwie były widoczne. Trzeba mieć świadomość, że w domu, w którym wynik próby szczelności wynosi 1, wywiercenie trzech otworów wiertłem 10 mm spowoduje spadek wyniku o 20%. Trzeba sporo się napracować by osiągnąć wynik na poziomie tu prezentowanym.

Tomasz  Pyszczek  kontynuując  swoją  wypowiedź   skonstatował, że przy pierwszych obiektach opracowanie tych kilkudziesięciu róż-  nych detali, gwarantujących szczelność powietrzną  wymagało  spore-  go zaangażowania i wiązało się z niepewnością co do ich wykonania. Dlatego też Biuro pełniło nadzór inwestorski przy pierwszych realiza- cjach dzięki czemu było wstanie dopilnować w pełni standardu energe-

 

tycznego. Obecnie prowadzone są przez Biuro projekty w całej Polsce     i okazuje się, że przy dwóch szkoleniach dla generalnego wykonawcy można bez problemu spełnić zakładane wymogi.

Budynki wysokoenergooszczędne w standardzie oferowanym przez Biuro charakteryzują się brakiem mostków cieplnych. Proponowane roz- wiązania techniczne nie wiążą się z możliwością wystąpienia grzybów, pleśni czy lokalnej kondensacji pary wodnej. Szczególnie ważne jest to  w przypadku takich obiektów jak pływalnie czy hale sportowe, gdzie jest podniesiona wilgotność powietrza i wtedy Biuro często pełni również do- radztwo przy eksploatacji budynku.

Budynki wysokoenergooszczędne nie tylko charakteryzują się efek- tywnością energetyczną,  ale  także  zapewniają  komfort  termiczny,  jak i możliwość uzyskania znacznie czystszego powietrza wewnątrz budyn- ków. Stosowane filtry powietrza gwarantują przechwytywanie około 60% pyłów zawieszonych. Można uzyskać niezależność energetyczną, finanso- wą a także mikroklimatyczną.

Gwarantuje ona obniżenie poziomu stężenia CO2, jak i stężenia pyłów wewnątrz budynku. W celu stabilizacji mikroklimatu wewnętrznego sto-

suje się materiały naturalne, ale jak pokazuje praktyka mają one stosunko- wo niewielkie znaczenie. Podczas gdy większe wpływ na mikroklimat ma regularnie podlewana zieleń wewnątrz budynku.

Koszty inwestycji są niezwykle ważnym zagadnieniem. Jeśli do problematyki podchodzi się ostrożnie, w sposób racjonalny, można uzyskać nakłady inwestycyjne nie wyższe niż 8% od kosztów budyn- ków standardowych. Przykładowe koszty dla hali sportowej w Barwi- nowie zestawia tabela na następnej stronie.

Ogólnie koszty inwestycyjne wyniosły 8 mln złotych przy spełnieniu najwyższych standardów sportowych. Hala ma  certyfikowaną  podło-  gę sportową zapewniającą możliwość rozgrywania imprez na poziomie krajowym, dzięki czemu możliwy jest jej wynajem. Ponadto znajdują się w niej ściany wspinaczkowe i pełne wyposażenie na najwyższym pozio- mie. Różnica w kosztach wynosi 8%. Jednocześnie jeśli spojrzeć na róż- nicę w kosztach eksploatacji jakie są zestawione poniżej widać, że roczne oszczędności wynoszą ponad 50 tysięcy złotych rocznie.

Odnosząc się do problematyki zrównoważonego rozwoju można wy- mienić trzy podstawowe elementy: społeczeństwo, ekonomię i środowi- sko. Architekci powinni dokładać wszelkich starań by w trosce o lokalne środowisko wspierać lokalną społeczność i lokalną ekonomię. By można mówić o pełnej realizacji idei zrównoważonego rozwoju, powinno się dą

 

HALA SPORTOWA – PORÓWNANIE KOSZTÓW INWESTYCJI *
WYMIARY ARENY SPORTOWEJ – 22,5 x 44,75m POWIERZCHNIA – 1959 m2	BUDYNEK STANDARDOWY	BUDYNEK PASYWNY LEMUR KLASA A **
ZAGOSPODAROWANIE TERENU	363323	363323
KONSTRUKCJA	1872281	1923811
ARCHITEKTURA	3437198	3902195
		różnica wynika z jakości termoizolacji i okien
WENTYLACJA	364769	592088
INSTALACJA CO	552614	408635
INSTALACJE SANITARNE	211574	211574
		różnica wynika z jakości central wentylacyjnych i bardziej rozbudowanego systemu grzewczego w wariancie podstawowym
INSTALACJE ELEKTRYCZNE	907474	961127
		różnica wynika z zastosowania opraw LED
SUMA	7709233	8362753
KOSZT M2	3935	4269
RÓŻNICA NA 1M2	334
RÓŻNICA CAŁOŚCIOWA	653520
KOSZTY DODATKOWE DLA LEMURA KLASY A	8
DOFINANSOWANIE DO 1M2 (LEMUR KLASA A)	720
DOFINANSOWANIE W SUMIE (1959 m2x720 zł)	1410480
KOSZTY INWESTYCYJNE PO DOFINANSOWANIU LEMUR		6952273

* KWOTY BRUTTO

** LEMUR – PROGRAM PRIORYTETOWY NFOŚiGW DLA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

 

żyć do wzrostu dobrobytu społecznego i jednostkowego oraz harmonijne- go ułożenia relacji pomiędzy człowiekiem a przyrodą. Czyste środowisko może być budowane tylko w oparciu o lokalnych producentów, dystrybu- torów i wykonawców tak, aby wspierać lokalną ekonomię i współtworzyć lokalną społeczność.

Zsuzsanna Iwanicka rozpoczęła swe wystąpienie od refleksji, którą przywołał przykład igloo. W jej rodzinnych stronach, na Węgrzech było realizowane naturalne budownictwo pasywne zgodnie z definicją instytu- tu w Darmstadt, przez ludzi nie znających pojęć takich jak ekologia, czy charakterystyka energetyczna. Najtańszym budulcem była ziemia i z niej większość domów budowano osadzając je na osi wschód zachód, stosu- jąc werandy otwarte, które latem wejście osłaniały, a zimą dopuszczały słońce. Mury tych budynków miały grubość jednego metra, co powodo- wało, że latem było chłodno, w zimie ciepło, przez co ogrzewanie nie było kosztowne. Dopóki ludzie w tych domach mieszkali, dbali o to by ściany nie podmakały i nie niszczały, dobrze służyły swym mieszkańcom. Jak je opuścili i przestali remontować, powoli domy zaczęły zapadać się w zie- mi. Dzisiaj na nowo odkrywa się coś co ludzie już dawno temu stosowali. Dawniej budowano domy społecznie. Można zaobserwować powrót do łask tych dawnych technik, a domy, które nie zostały zniszczone znów są remontowane i zasiedlane.

 

Z tej perspektywy widać, że w założeniach środowiskowych UE na plan pierwszy jest wysunięta efektywność energetyczna, a pozostałe aspekty ekologiczne są w mniejszym stopniu podkreślone. One powodują to, że mówiąc o budownictwie zwraca się uwagę na jednostkowe zapotrzebo- wanie na energię pierwotną(EP), nie patrząc na pozostałe elementy, które również są istotne. Z powodu położenia akcentu na przeciwdziałanie ocie- pleniu klimatu najwięcej środków finansowych jest kierowanych na ten cel. Podkreśla się następujące kierunki inwestycyjne:

• eksploatacja odnawialnych źródeł energii,
• termomodernizacja istniejących budynków,
• projektowanie budynków energooszczędnych.

Wyniki ankiety przeprowadzonej wśród osób związanych z branżą budowlaną na potrzeby badania z roku 2014 „Perspektywy rozwoju bu- downictwa energooszczędnego w Polsce” wskazują jako Bariery rozwoju budownictwa energooszczędnego następujące czynniki;

• informacyjne 24%;
• niska świadomość problematyki bud. energ. u inwestorów,
• brak doświadczonych projektantów i ekip wykonawczych,
• brak pokazowych budynków,
• brak szkoleń organizowanych np. przez dostawców technologii,
• prawno-administracyjne 21%;
• skomplikowane procedury i długi okres uzyskania zezwoleń,
• brak woli politycznej wspierania budownictwa energetycznego,
• niedostateczna promocja budownictwa zrównoważonego w zapisach prawnych,
• finansowe 55%,
• niska dostępność i niewystarczające kwoty dopłat,
• brak systemu zachęt ze strony państwa,
• wysokie początkowe nakłady na technologię,
• kalkulowanie inwestycji bez kosztów eksploatacji,
• niewielki wpływ parametrów energetycznych budynku na jego war- tość rynkową.

Patrząc na dane kosztów inwestycyjnych budynków pasywnych (zestawiono wybrane inwestycje zrealizowane we współfinansowaniu BOŚ w ramach programów NF15/40) widać że koszty tych inwesty- cji niekoniecznie są wyższe od budynków wykonanych w technolo- gii tradycyjnej. Trzeba przy tym wiedzieć, że zupełnie inaczej buduje się budynek pasywny. To powoduje że nie jest łatwo porównywać ich koszty.

 

Powierznia ogrzewana	Powierzchnia całkowita	Koszt całkowity stan surowy zamknięty wraz z instalacjami i izolacją termiczną	Koszt jednostkowy powierzchni ogrzewanej stan surowy zamknięty wraz z instalacjami i izolacją termiczną	Koszt jednostkowy powierzchni całkowitej stan surowy zamknięty wraz z instalacjami i izolacją termiczną	Koszt elewacji zewnętrznej	Koszty razem
[m2]	[m2]	[PLN]	[PLN/m2]	[PLN/m2]	[PLN]	[PLN]
100,04	100,04	200349	2003	2003	12990	213339
107,8	200,9	343000	3182	1707	20000	363000
bd	117	239218	bd	2045	11600	250818
138,37	138,37	194965	1409	1409	12000	206965
185,31	227,84	617237	3331	2709	62625	679862
186,6	303,51	504800	2705	1663	112700	617500

 

Koszty inwestycyjne budynków standardowych o powierzchni 140 m2:

 

	Niska cena	Średnia cena	Wysoka cena
	[PLN]	[PLN]	[PLN]
Stan deweloperski zamknięty	140000	173000	230420
Elewacja zewnętrzna oraz
instalacje, posadzki i parapety	90230	116500	156000
Całkowity koszt budynku	230230	289500	386420
Koszt jednostkowy [PLN/m2]	1645	2068	2760

 

Wykonując te analizy został pominięty aspekt estetyczny, który może znacząco wpływać na koszty. Brane były pod uwagę jedynie te czynniki które świadczą o zapotrzebowaniu budynku na energię. Dlatego nie wy- stępuje w tym zestawieniu stan deweloperski zamknięty, ale są od razu uwzględnione koszty instalacji i izolacji termicznej. Jak widać mitem jest twierdzenie, że budynek pasywny jest droższy o minimum 20%. Jeżeli budynek energooszczędny jest starannie zaprojektowany i poprawnie eks- ploatowany, to koszty mogą być porównywalne do domu postawionego w technologii tradycyjnej.

Zestawienie przedstawia roczne koszty energii cieplnej dla budynków  w wybranych standardach energetycznych. Wykonując podobne zestawie- nie dla instalacji wodo  oszczędnych,  zagospodarowania  wód opadowych i ścieków szarych okazuje się, że koszty tych instalacji są tak wysokie, że przy dzisiejszej cenie wody i ścieków zwrot z inwestycji jest znacznie dłuższy. Szkoda bo oszczędność wody jest równie istotne jak małe zużycie energii.

 

	Standardowy		Nisko energetyczny	Pasywny
Zapotrzebowanie na energię cieplną [kWh/m2rok]	120	95	40	15
	do 31.12.2016	od 1.01.2017
Źródło energii cieplnej	Roczny koszt ogrzewania domu o powierzchni 140 m2 [PLN]
Drewo	1344	1064	448
Węgiel kamienny	1680	1330	560
Ekogroszek	2016	1596	672
Gaz ziemny	2520	1995	840	315
Pellet	2688	2128	896
Olej opałowy	3696	2926	1232
LPG	4032	3192	1344	504
Energia elektryczna	9240	7315	3080	1155

 

BOŚ posiada szeroką ofertę finansowania tego typu inwestycji. Osobno można także finansować samą termomodernizację czy inne usprawnienia. Można do niej zaliczyć:

Kredyt z klimatem dla małych i średnich przedsiębiorstw z linii Euro- pejskiego Banku Inwestycyjnego (EIB 6) – Środki dostępne na programy promujące ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w  ramach  progra- mu Climate Change Action. Przedsięwzięcia kwalifikowane to efektyw- ność energetyczna w istniejących budynkach i budowa nowych budynków o niemal zerowym zużyciu energii. Maksymalna wartość kredytu: 12,5 mln EUR, a maksymalna wartość inwestycji: 25 mln EUR kredyt jest przyzna- wany do 85% wartości inwestycji netto. Minimalny okres finansowania wy- nosi 2 lata od daty podpisania umowy kredytu, a maksymalny jest ustalany indywidualnie. Maksymalny okres realizacji inwestycji to 3 lata.

Kredyt z premią termomodernizacyjną zaprezentowano w poprzedniej debacie. Podstawowym problemem premii  termomodernizacyjnej  jest to, że warunkiem jej uzyskania jest wzięcie kredytu. Mając gotówkę nie można się o nią starać. W sytuacji takiej trzeba też przeprowadzić audyt energetyczny, wobec czego jest konieczność spełnienia znacznie większej ilości wymogów. Wiele osób uznaje, że woli zrobić to samemu, bez ko- nieczności dodatkowych formalności. Wiele tego typu środków efektyw- niej byłoby rozdysponowanych, gdyby nie było konieczności brania na nie kredytu.

Kredyt ekooszczędny, jest przeznaczony dla firm redukujących kosz- ty. Wysokość tego kredytu dla JST wynosi 100% wartości przedsię-

 

wzięcia z możliwością refundacji kosztów audytu energetycznego, a dla pozostałych podmiotów 80-100% w zależności od kondycji finansowej    i oceny zdolności kredytowej klienta. Długość okresu kredytowania zależy od kondycji finansowej klienta i jakości zabezpieczenia i wynosi maksy- malnie 20 lat, a dla kredytów spłacanych z oszczędności do 10 lat. Marża jest ustalana indywidualnie, brak też karencji w spłacie kapitału.

We współpracy  z Wojewódzkimi  Funduszami  Ochrony  Środowiska i Gospodarki Wodnej bank oferuje kredyty przeznaczone na wsparcie regio- nalnych programów ochrony środowiska. Warunki finansowania są ustala- ne indywidualnie z każdym WFOŚiGW. Ponadto uzgadniane są przedmioty finansowania zgodne z listą zadań priorytetowych konkretnego WFOŚiGW, podmioty uprawnione do ubiegania się o finansowanie, 1 kwota kredytu  i jej udział w kosztach zadania, preferencje w zakresie oprocentowania lub dopłaty do kapitału oraz okres kredytowania i karencji spłaty.

BOŚ oferuje następujące rodzaje mechanizmów wsparcia;

• kredyty ze środków Funduszu,
• dopłaty do oprocentowania,
• dopłatę do kapitału,

w ramach umów BOŚ-WFOŚiGW lub decyzji indywidualnych.

Maciej Surówka na zakończenie debaty podniósł następujące proble- my. Są osoby fizyczne, które mają chęć podjęcia termomodernizacji bez zaciągania kredytów. I należałoby skonstruować dla nich atrakcyjną ofertę. Inną sprawą są kryteria jakie WFOŚiGW stawiają klientom. Od pół roku w Małopolsce jest prowadzony  program  Jawor  i wielu klientów ma problem ze zdolnością kredytową. W tym przypadku Wojewódzki Fundusz potrafi utrudniać im życie, stwierdzając, że trzy osobowa ro- dzina, gdzie wszyscy pracują, nie jest wstanie spłacać 400 złotych raty

miesięcznej.

W zachętach do poprawy standardu domu, pojawia się problem szarej strefy. Jeżeli klient do programu nie uzyska dofinansowania 20%, które musi udokumentować fakturami, to w przypadku gdy wykonawca budyn- ku działa w szarej strefie i obniża mu cenę o podatek VAT to niewątpliwie z tego korzysta. Poziom dotacji powyżej 30% powoduje, że szara strefa staje się nieatrakcyjna. Wtedy opłaca się wziąć fakturę. Z punktu widzenia państwa lepiej dać 30% dotacji, ale odzyskać to w VAT i innych podatkach. Program LEMUR skierowany jest do gmin. Wspierać ma budownictwo energooszczędne i pasywne w budynkach użyteczności publicznej. Hala w Słomnikach jest jego sztandarowym przykładem, który jest przywoły- wany jako pierwszy, gdy mówi się o budynkach pasywnych. Jeżeli spraw-

 

dzić ile budynków postawiono dzięki temu programowi, to okaże się, że na stronach Funduszu nie ma takiej informacji, ponieważ w ciągu pierw- szych osiemnastu miesiącach działania w jego ramach powstały raptem trzy inwestycje. Wytyczne, jakie postawiono w tym programie, były okre- ślone przez wymagania wyrażone jako procent wskaźników ustalonych  w Warunków Technicznych (WT). Program został zamknięty nie z po- wodu braku zainteresowania, ale przez to, że w obliczu nowych WT2017 wskaźniki były prawie niemożliwe do osiągnięcia. Oczywiście program jest potrzebny i takie systemy wsparcia są niezbędne, ale potrzebne jest zdroworozsądkowe podejście do budownictwa pasywnego.