Transport a program ochrony powietrza (POP) w Regionie Małopolska

dr inż. Tadeusz Kopta

             Trwają konsultacje i debaty nad  Programem Ochrony Powietrza(POP) w regionie Małopolska. To ambitny program, jednak wymaga wiele metodologicznych i strategicznych korekt. Polski Klub Ekologiczny Małopolska z jego rozbudowaną i wszechstronną  Radą Naukową, grupa ekspertów  od polityki komunikacyjnej zwraca uwagę  na konieczne korekty.

Nie znalazłem  w POP  potrzebnych  informacji na temat smogu fotochemicznego występującego w okresie wysokich temperatur i bezwietrznych dni lata a jest niemniej groźny od smogu zimowego. Powstaje on pod wpływem promieniowania słonecznego w wyniku emisji tlenków azotu i węglowodorów zawartych w spalinach samochodowych.

Tylko w sierpniu 2018 roku wystąpiło 17 dni z przekroczonym poziomem dopuszczalnym stężenia ozonu, który jest wskaźnikiem smogu fotochemicznego [9 sierpnia stężenie ozonu wyniosło 132 µg/m³]. Oznacza to, że przez 17 dni mieszkańcy Krakowa i okolic byli poddawani zagrożeniom pochodzącym od smogu fotochemicznego. Taki smog występuje w bezwietrzne i słoneczne dni a więc wtedy kiedy najwięcej mieszkańców chce korzystać z uroków lata. Rozumiemy, że trudno jest im powiedzieć zostańcie  w domu bo powietrze wam zagraża ale w programie trzeba to napisać i przedstawić sposób ograniczenia tego zagrożenia!

Nie jest dokładnie wyjaśnione w jaki sposób zostały określone emisje pochodzące z transportu.  zastrzeżenia i wskazaliśmy sposób dojścia do najbardziej prawdopodobnego oszacowania.

Należy zmienić zapis promowanie zrównoważonych form transportu (transport rowerowy i pieszy, transport z wykorzystaniem hulajnóg, komunikacji publicznej, car/bike & taxi sharing) na promowanie zrównoważonych form transportu (transport rowerowy i pieszy, transport z wykorzystaniem hulajnóg, komunikacji publicznej, car/bike, car pooling, car sharing), gdyż w literaturze nie ma pojęcia taxi sharing. Car pooling to jest pełne wykorzystanie prywatnego samochodu w postaci napełnienia 4 (5) pasażerami a car sharing to jest  współdzielenie jednego samochodu przez wielu użytkowników w różnym czasie.

Mimo tej słabości pragnę podkreślić, że Program  ochrony powietrza dla woj. małopolskiego (POP) i jego aktualizacja zawierają bardzo cenne propozycje działań na rzecz poprawy sytuacji ekologicznej w Małopolsce, szczególnie w Krakowie. Propozycje tych działań w pełni popieram.

Plany zrównoważonej mobilności miejskiej

Nie jest wystarczającym aby Plany zrównoważonej mobilności miejskiej wykonywały tylko miasta powyżej 50 tyś. mieszkańców. Plany takie powinny przygotować wszystkie gminy a zwłaszcza uzdrowiska i miejscowości wczasowe. W planach tych powinno się zaakcentować szczególną rolę zrównoważonych form transportu czyli: transportu zbiorowego, transportu rowerowego, ruchu pieszego. 50% podróży samochodowych w krajach UE nie przekracza 5 km długości a 10% 1 km. Te dłuższe podróże powinny być przejęte przez rower a te krótsze przez pieszych. Należy dostosować urbanistykę i infrastrukturę w gminach do potrzeb rowerzystów i pieszych. Należy promować rozwój transportu rowerowego i ruchu pieszego także przez edukację pokazując między innym zagrożenia jakie powodują samochody nie tylko w zakresie zanieczyszczenia powietrza. PKE od początku swojego istnienia popiera i domaga się ograniczenia ruchu samochodowego w Krakowie i innych miastach Małopolski. Organizacja ruchu musi uwzględniać  wprowadzenie restrykcji dla samochodów i priorytet transportu zbiorowego. Należy wspierać w miastach uspokojenie ruchu oraz strefy czystego transportu. W ramach regionalnych kampanii edukacyjnych rozpowszechniać proekologiczne zachowania komunikacyjne polegające na rezygnacji z użytkowania samochodu na rzecz: transportu zbiorowego, roweru, chodzenia pieszo.

Strefy czystego transportu

Strefy czystego transportu powinny powstać we wszystkich miastach regionu a nie tylko w Krakowie. Takie rozwiązania są szczególnie ważne dla uzdrowisk i miejscowościach wczasowych gdzie ludzie przyjeżdżają z miast zatrutych spalinami. Z rynków miast Małopolski powinny raz na zawsze zniknąć parkingi samochodowe aby zamienić je na salony tych miast dostępne wyłącznie dla pieszych  i rowerzystów.

Przygotowanie i wdrożenie przez miasto Kraków do końca 2021 roku systemu monitorowania emisji z transportu

PKE w pełni popiera te działania jako że od wielu lat o takie działania zabiegał. Wykonując pomiary na  dużej populacji pojazdów należy się pokusić o określenie jednostkowych wskaźników emisji pojazdów poruszających się po drogach Krakowa. Mając do dyspozycji takie pomiary należy określić aktualną emisje motoryzacyjną w Krakowie i porównać ją z dotychczasowymi szacunkami. Wskazane było by odniesienie jej także do emisji z pozostałych źródeł aby określić udział transportu samochodowego w zanieczyszczeniu  miasta. Miałoby to także znaczenie w rozpoznaniu niepełnej wiedzy o udziale w tworzeniu przez transport samochodowy smogu zimowego i letniego fotochemicznego. Ponadto należałoby określić jaki jest udział: samochodów osobowych, autobusów, busów, samochodów dostawczych, samochodów ciężarowych, motocykli w całkowitej emisji motoryzacyjnej. Z szacunków sprzed kilku lat wynika, że udział autobusów w emisji motoryzacyjnej był znikomy. Natomiast głównym trucicielem miasta były wtedy i zapewne nadal są samochody osobowe. Jest to szczególnie groxne gdy uwzględni się fakt, że 200 tyś. pojazdów, głównie samochodów osobowych wjeżdża codziennie do Krakowa. Należy oczekiwać, że obecnie udział autobusów, zwłaszcza MPK i MOBILI SA w emisji zanieczyszczeń jest jeszcze mniejszy, gdyż znaczna ich część spełnia normy Euro 6. Natomiast busy dowożące codziennie do centrum Krakowa tysiące mieszkańców Małopolski odstają standardem ekologicznym od miejskich autobusów. Należy dać przewoźnikom chcącym wjeżdżać do centrum 2 lata na wymianę taboru na nowoczesny. Po tym okresie nie zezwalać na wjazd do centrum.

Kontrola stacji diagnostycznych

PKE w pełni popiera prowadzenie kontroli każdej stacji diagnostycznej pojazdów co najmniej dwa razy w roku oraz przeprowadzanie we współpracy z policją co najmniej 10 rocznie akcji weryfikacji pojazdów wyjeżdżających ze stacji diagnostycznych. Niestety dotychczas Starostowie, którym podlegają stacje diagnostyczne nie wywiązywali się z funkcji kontrolnych. Po drogach jeżdżą samochody z wymontowanymi filtrami i urządzeniami oczyszczającymi spaliny, gdyż stacje diagnostyczne przymykały oko na takie pojazdy i dopuszczały je do ruchu. Nadszedł czas aby poważnie zająć się kontrolą pojazdów i stacji diagnostycznych. Problem nie dotyczy wyłącznie problematyki czystości spalin ale także przekraczania dopuszczalnych poziomów hałasu, szczególnie przez motocykle i samochody tuningowane.

Działania krótkoterminowe

Zakaz wjazdu samochodów do centrum powinien dotyczyć wszystkich samochodów a nie tylko samochodów ciężarowych. Zresztą takie zakazy dla samochodów ciężarowych już istnieją. Zakazy powinny objąć wszystkie miasta, zwłaszcza uzdrowiska i miejscowości wczasowe. Jak wyżej podano samochody osobowe są największym zagrożeniem dla środowiska i one przede wszystkim powinny podlegać restrykcjom.

Skracanie czasu podróży transportem zbiorowym

Wciąż brakuje zarówno w województwie jak i w miastach szybkiego transportu zbiorowego rozumianego kompleksowo. Chodzi o zapewnienie przez środki techniczne (wydzielone torowiska, bus pasy, zamknięte dla innych pojazdów ulice) jak najkrótszych czasów podróży transportem zbiorowym.  Krótki czas podróży to szybka jazda transportem publicznym oraz krótki czas dojścia do przystanku a także krótki czas oczekiwania na przesiadki. W Krakowie należy oczekiwać zwiększenia prędkości  tramwajów na wszystkich odcinkach sieci gdzie jest to możliwe. Kolej po modernizacji sieci powinna zdecydowanie zwiększyć prędkości jazdy. Integracja transportu zbiorowego jest podstawowym elementem ograniczenia ruchu samochodowego. Wszystkie relacje kolejowe powinny być rozkładowo powiązane z lokalnym transportem autobusowym (busowym) aby pasażer był przewożony jak najbliżej od drzwi źródła podróży do drzwi celu podróży. Przy takim podejściu nie będzie potrzeby użytkowania antyekologicznego środka transportu jakim jest samochód. Budowa parkingów Park and Ride przy przystankach kolejowych choć słuszna to nie załatwi wszystkich potrzeb i sama w sobie nie ograniczy znacząco ruchu samochodowego. Natomiast przy wszystkich przystankach kolejowych należy wydzielać parkingi rowerowe typu Bike and Ride.

Kolej regionalna

Ograniczenia ruchu samochodowego ważne są nie tylko w miastach. Najważniejszym dla Programu ochrony powietrza w regionie jest realizacja linii kolejowej Podłęże – Piekiełko i modernizacja linii Nowy Sącz – Chabówka. To zadanie rządowe ważne także dla kraju dlatego trzeba wszelkimi sposobami naciskać na rząd aby zostało zrealizowane. To przedsięwzięcie zapewni ekologiczny szybki transport konkurencyjny wobec degradacyjnego transportu samochodowego jaki obecnie dominuje w Małopolsce. Wszystkie linie kolejowe po ich modernizacji powinny być efektywnie wykorzystane. PKE z zadowoleniem przyjął wiadomość, że Małopolska zleci opracowania studialne dla linii kolejowych Kraków-Myślenice i Kraków – Olkusz, gdyż mają one duży potencjał w ograniczeniu ruchu samochodowego. Z tych kierunków napływa codziennie do Krakowa duży potok samochodowy.

Szybka kolej aglomeracyjna

Ważnym dla Programu ochrony powietrza w aglomeracji jest realizacja szybkiej kolei aglomeracyjnej w obsłudze Krakowa oraz sąsiadujących miast i miejscowości. Po ukończeniu trasy średnicowej należy podjąć realizacje przystanków na trasie małej obwodnicy kolejowej. W zakupach nowych pociągów należy zwrócić uwagę na zapewnienie większej ilości miejsc do przewozu rowerów. Natomiast istniejące jednostki produkcji sądeckiej firmy NEVAG należy wyposażyć w miejsca dla rowerów na drugim końcu składu a gdy to okaże się niewystarczające zabezpieczyć dodatkowe miejsca. Oczekujemy, że docelowo na odcinkach miejskich częstotliwość kursowania szybkiej kolei aglomeracyjnej nie będzie mniejsza niż 10-15 minut a zamiejskich 30 minut.

VeloMałopolska

Przejęcie części podróży przez rower na terenie województwa małopolskiego, zwłaszcza podróży turystycznych i rekreacyjnych będzie miało duże znaczenie w poprawie czystości powietrza. Z tej racji PKE z zadowoleniem przyjął wiadomość o kontynuacji programu VeloMałopolska w postaci realizacji zintegrowanej sieci tras rowerowych w obszarze całego województwa. To program o który PKE upominał się od początku swojego istnienia. Należy jednak zwrócić uwagę, żeby te trasy były realizowane zgodnie ze standardami przyjętymi w koncepcji opracowanej dla Urzędu Marszałkowskiego. Z dotychczasowych obserwacji wynika, że tak nie jest w rejonie Kamienia na Wiślanej Trasie Rowerowej oraz w rejonie jeziora czorsztyńskiego na VeloDunajcu.

Ochrona powietrza gór i lasów przed nielegalną jazdą: pojazdami terenowymi, motocyklami, quadami

PKE z niepokojem obserwuje masowe wjeżdżanie sportowymi motocyklami (bez tablic rejestracyjnych), quadami, pojazdami terenowymi na piesze szlaki turystyczne Beskidu Średniego, Wyspowego, Żywieckiego i Gorców a także do lasów. Szczególnie ma to miejsce:

• w paśmie Sularzówki
• na Szczeblu
• w paśmie Lubonia Wielkiego i Małego
• od Rabki po Stare Wierchy.

Zanieczyszczenie powietrza w obszarach leśnych ze względu na gorsze rozpraszanie spalin występuje długo. Dotyczy to obszarów w większości NATURA 2000 gdzie nie powinno być żadnych zanieczyszczeń. Ponadto obserwujemy agresywne postawy młodych motocyklistów, którzy nie zważając na pieszych turystów, zagrażają ich bezpieczeństwu. Jazda motocyklami, quadami, pojazdami terenowymi po tych szlakach zakłóca spokój i zanieczyszcza powietrze, doprowadza do konfliktów między kierowcami a turystami, którzy na pieszych szlakach poszukują spokoju, czystego powietrza i kontaktu z przyrodą. Problem narasta a władze nie reagują choć obowiązuje w Polsce formalny zakaz wjeżdżania pojazdami w obszary leśne.  W imieniu Polskiego Klubu Ekologicznego domagam  się od służb porządkowych organizowania obław na motocyklistów i quadowców w każdy pogodny weekend lata i jesieni. Program ochrony powietrza powinien wymusić na służbach porządkowych takie działania.

Autor:

Dr inż. Tadeusz Kopta, ekspert d/s polityki komunikacyjnej, uczestnik światowych konferencji n/t komunikacji(m. innymi ONZ – Nowy Jork), współzałożyciel PKE w roku 1980 (23.09)